Havai Fişek ve İşaret Fişeği

Havai fişeklerin 2000 yıl önce Çin’de, barutun bulunmasıyla ortaya çıktığı ve kötü ruhları korkutup uzaklaştırma amacıyla kullanıldığı sanılmaktadır. Avrupa’da havai fişek, ilk olarak M.S. 7.yüzyılda Bizanslılar tarafından silah olarak kullanıldı (bk. RUM ATEŞİ). Gösteri amacıyla havai fişek atma alışkanlığı 1500’lerde İtalya’da başladı ve oradan bütün Avrupa’ya yayıldı. Zamanla havai fişek gösterileri, şenliklerin sık sık rastlanan bir öğesi oldu. Günümüzde havai fişekler, dünyanın her yanında yaygın olarak kullanılmaktadır.

HAVAİ FİŞEK YAPIMI

Havai fişeklerin dış bölümü, yani koruyucu kılıfı, silindir ya da boru biçimli kâğıttan oluşur. Kâğıdın kalınlığı ve biçimi, havai fişeğin türüne ve bileşimine göre değişir. Çoğunun silindir biçimde olmasına karşılık, koni ve küp biçimlilerde bulunur. Sıçrayan ve yanarken tekerlek gibi hareket edenler, özel biçimler de yapılır. Sıçrayan tür, içinde arka arkaya patlama verecek maddeler bulunduran boğumlu ince, uzun bir borudan oluşur.

Dönen türün kılıfı plastik, karton ya da karışık yapıda bir maddeden yapılmış bir disk çevresine sarılır ve içindeki bileşim yanarken o da yanar.

Havai fişekler potasyum, karbon ve kükürt bileşiklerinden oluşur. Kıvılcım oluşturmak için, kurşun ya da baryum tuzları ile ince bir toz haline getirilmiş çelik, demir, alüminyum ve karbon kullanılır. Parlak beyaz ışık, potasyum, antimon, arsenik, kükürt ve toz magnezyum bileşiklerinin eklenmesiyle elde edilir.

Çeşitli metal tuzları, renkli alev verir. Stronsiyum ve lityum kırmızı; baryum yeşil; sodyum sarı; bakır mavi. Renkli yıldızlar ve benzeri etkiler, havai fişeklerin içine, saçma biçimli renk maddeleri yerleştirilerek yaratılır. Renk maddeleri, fişeğin içindeki öteki maddeler tarafından tutuşturulup dışarı atılır

Havai fişekler oldukça tehlikeli olabilir. Bu yüzden amatörlerce yapılıp atılmaları sakıncalıdır.

Havai Fişek Gösterisi: Havai fişek gösterilerinde insan figürleri, yapılar ve hareketli resimler oluşturulabilir. En gösterişli sonuçlar, toprağa gömülmüş havanlardan atılan havai fişeklerle elde edilir. Çapları 5 cm - 90 cm arasında değişen bu fişekler, önceden belirlenen bir yükseklikte patlayarak, gökyüzünde şekiller çizerler. Son yıllarda, bunlarla çizilen resimler ve sloganlar, reklamcılıkta da kullanılmaktadır.

Dünyanın çeşitli yerlerinde, farklı gösteri türleri yeğlenir. Uzak Doğu ülkeleri genellikle, patlayıcı fişek elde etmede uzmanlaşmıştır. Bu fişekler, kısa süre parlayan yıldızlar ve çok değişik sesler verirler. Avrupa ve ABD’nde kullanılanlar ise, gökyüzünde uzun süre kalan yıldızlar ve değişik şekiller çizerler.

İşaret Fişekleri: İşaret fişeklerinin başlıca kullanım alanı, tehlike işaretleri gibi işaretler vermek ve uçakların iniş alanlarını aydınlatmaktır. Parlak bir alev ya da renkli bir duman çıkarabilen işaret fişeklerinin yanı sıra, havaya renkli yıldızlar yayan fişekler ile paraşütlü fişekler de vardır. İşaret tabancasıyla atılan renkli işaret fişekleri, yaklaşık 75-90 m yüksekliğe çıkar.

Paraşütlü işaret fişeğinin en yaygın türü, elde taşınabilenlerdir. İçinde barut ve paraşüt bulunan, alüminyum alaşımından yapılan bir borudan oluşurlar. Roket, bir plastik kılıf içine yerleştirilmiştir ve kapsülü ateşleyen bir tetikle tutuşturulur. Kapsül de sırayla geciktirmeli fitili ve barutu ateşleyen tutuşturucuyu yakar.

Roketi hareket ettiren bölüm 3,5 saniye yanarak, ışıklı paraşütü dışarı atmadan önce roketi 300 m yükseğe çıkarır. Yanma süresi 40 saniyeyi aşan işaret fişeği, iniş hızını yaklaşık 4,6 m/saniyeye düşüren dört ipli bir paraşütle taşınır. Bu tür işaret fişekleri, açık bir gecede 45 km uzaktan görülebilir. Aydınlatma fişekleri, helikopterlerden ya da uçaklardan, yeri aydınlatma amacıyla da atılabilir.

Yıldız yapıcı işaret fişekleri, cankurtaran sandallarının yanı sıra, tehlike durumunda küçük gemilerde ve dağcılık sporunda kullanılır. Bunlar, 3,5 saniye arayla, aşağı yukarı 45 m yüksekliğe, iki kırmızı yıldız fırlatırlar. Her yıldız, yaklaşık 5 saniye yanar. Tehlikeli durumlarda kullanılan alev yapıcı işaret fişekleri, parlak kırmızı bir alev çıkarırlar ve yaklaşık olarak 50 saniye yanarlar.

Tehlikeli durumlarda kullanılan işaret fişeklerinin tümü, kırmızı renklidir. Bunlar magnezyum, stronsiyum nitrat, potasyum perklorat ve PVC içerirler. Aydınlatma fişekleri genellikle beyazdır. Yeni geliştirilen bir işaret fişeği türü de radar sinyallerini yansıtır. Bunlarda, iki kırmızı yıldız oluşturacak maddenin yanı sıra, radar sinyallerini yansıtan 300.000 naylon parçacık bulunur. Böylece kurtarıcılar radar kullanarak tehlikede olan gemilerin yerini saptayabilirler.

Dumanlı İşaret Fişekleri: Dumanlı işaret fişekleri, gündüz tehlike belirtme ve yerden havaya işaret verme amacıyla kullanılır. Tehlike işareti için, turuncu renkli dumandan yararlanılır. Cankurtaran sandallarında kullanma amacıyla, yüzebilen ve 2-4 dakikada yanan bir türü de geliştirilmiştir. Dumanı zehirli değildir; petrolle kaplanmış suda yandığı zaman, petrolü tutuşturmaz. Aşağı yukarı 30 saniyede yanan, elde taşınabilen dumanlı işaret fişekleri de vardır.

Ticaret gemilerinde kullanılan önemli bir dumanlı işaret fişeği tipi de, can simitlerini belirtmede yararlanılan tiptir. Bunlar, can simitlerine bir iple tutturulmuştur. Can simidi denize fırlatılırken, ip çekilir ve fişek ateşlenir. İşaret fişeğinin yüzen halkasında, deniz suyuna değince çalışmaya başlayan pillerle yakılan iki elektrik ışığı vardır. Duman 15 dakikayı aşkın bir süre görülür; lambalarsa yaklaşık 45 dakika yanık kalır.